Dr. Kosovar Basha, The development of the Albanian press in SFR Yugoslavia (1974-1991) (Cultural, educational and scientific aspects), The Institute of History “Ali Hadri”-Prishtina, Prishtina, 2022

Instituti i Historisë-Prishtinë, këto ditë nxori nga shtypi botimin e librit të punonjësit shkencor të këtij institucioni, dr Kosovar Basha. Autori në monografinë “The development of the Albanian press in SFR Yugoslavia (1974-1991) (Cultural, educational and scientific aspects)”, ka trajtuar në formë sintetizuese historikun e shtypit shqiptar në Jugosllavi për gjatë periudhës 1974-1991. Me anë të të rezultateve shkencore ai konstaton se rritja dhe zhvillimi i shtypit shqiptar 1974-1991 është meritë e ndryshimit të rrethanave të përgjithshme politike, ekonomike, kulturore e arsimore në Jugosllavi dhe Kosovë përgjithësisht. Përmes këtij hulumtimi, ne synojmë të ndriçojmë të gjithë kulturën, arsimore dhe aspektet shkencore të shtypit shqiptar që u botua në Jugosllavisë gjatë viteve 1974-1991, përmes së cilës japim një pasqyrë më gjithëpërfshirëse jo vetëm të informacionit por edhe të aspekteve të tjera si : trajtimi i rritjes së popullsisë ndër vite në Jugosllavi, pozita e minoriteteve në Jugosllavi, zhvillimet e politikave të përgjithshme në Jugosllavi dhe evoluimi politik i Kosovës 1945-1974. Mungesa e studimeve specifike lidhur me këtë problem ka qenë motivimi im për të ndërmarrë kërkime gjithëpërfshirëse kushtuar kësaj çështjeje. Megjithatë, gjatë hulumtimit, unë kam konsultuar vepra të autorëve të tjerë që i referohen historisë së zhvillimi dhe arritjet e shtypit shqiptar në përgjithësi por edhe të grupeve të tjera autorësh të ndërlidhura me aspektet e ndryshme të zhvillimit politik, social dhe kulturor të Jugosllavisë socialiste, të cilat i referohen temës kryesore që e kemi në trajtim. Sa i përket koleksionit të shtypit shqiptar, edhe pse gjetëm vështirësi në sigurimin e tij, arritëm të konsultonim një pjesë të konsiderueshme të gazetave dhe revistave shqiptare që u botuan në RSF Jugosllavi, të cilat në fakt paraqesin bazën e kësaj vepre. Në tre kapitujt e ardhshëm, bëhet një rishikim dhe analizë e teksteve nga sferat e treguara të botuara në të gjithë shqiptar që kanë dalë në Jugosllavi veçmas, në nëntituj të ndryshëm. Kështu, kapitulli i dytë i është kushtuar arritjeve të shqiptarit shtypi në Maqedoni dhe përparimi i dukshëm i tij pas vitit 1974 me organet e njohura si : “Flaka e Vllaznimit”, “Jehona”, “Gëzimi”, “Fatosi”. Pastaj kapitulli i tretë për zhvillimin e këtij shtypi në Kosova me periodikun e vet si : “Rilindja”, “Jeta e Re”, “Përparimi”,”Pioneri”, “Zëri i Rinisë”, “Fjala”, “Shkëndija”, “Bota e Re”, “Seminari ndërkombëtar për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare” te cilat arritjet më të mëdha i patën pas Luftës së Dytë Botërore. Në kapitullin e katërt, lënda e hulumtimit fokusohet në revistat e botuara në gjuhën shqipe në republikat e tjera jugosllave. Në tituj të veçantë, arritja e gazetave dhe revistave si “Përpjekja”, “Koha”, “Alternativa” dhe gazeta “Dielli”. I gjithë shtypi ofronte hapësirë për autorë të ndryshëm, por edhe të rinjtë që mund të shprehnin talentet e tyre nëpërmjet të ndryshmeve analiza dhe shkrime me karakter shkencor e kulturor. Në fund të këtij libri, në përfundim janë paraqitur vëzhgimet e përgjithshme dhe konkluzionet e fituara si rezultat i hulumtimit dhe analizës së gjerë të materialit të konsultuar.